چـــــــۆن ئـــــەنـفـــال بـبـەیــنـــە نـــەتـەوە یــــەكـگـرتـووەكـــان

پرۆژەیەك بۆ بە دامەزراوەكردنی لەناوەوەو بە جیهانی كردنی لە دەرەوە، پشت بەستووە بە بەڵگەنامەو ، بڕیارەكانی دادگای باڵای تاوانەكان و ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەدوای ڕوخانی ڕژێمی بەعس.

پـێشـەكــیـەكـی پێویـست:
بۆچی ئەنفال ببەینە نەتەوە یەكگرتوەكان؟

شارەزایانی بواری مێژوو، لە دەرئەنجامی توێژینەوەكانیاندا گەیشتون بەو بڕوایەی كە: ئەگەر قوربانیدان و كارەساتە دڵتەزێنەكان پێوەرێك بن، بۆئەوەی نەتەوەیەك  بەمافەكانی خۆی شادبێت، ئەوا هیچ گەلێك لەپێش كوردانەوە نییە. ئەگەر فاكتەرە نێوخۆییەكانی لێ دەربكەین كە كورد بۆ نزیكەی (3750) ساڵ ئەبێت دەردی خۆخۆری و دووبەرەكی بەرۆكی بەرنەداوە. لەئاستێكی تریش دا دوژمنەكانی هێندە بێ بەزەیی و بەرژەوەندیخواز بوونە، تەنانەت گوێیان بەهیچ دەلاقەو لایەنێكی مرۆیی و خوێن ڕژاندن و كاولكارییەك نەداوە.
 لەچوار پارچەی كوردوستانی داگیركراو، هەرێمێك (بەشێك)ی تاڕادەیەك سەربەخۆی هەیەو، ئەویش دوای زیاتر لە هەشتا ساڵ ململانێ و جەنگ لەگەڵ حكومەتی  مەركەزیی عێراق و، كەوتنە بەرداشی شەڕی (ئێران-عێراق) و، ئەنفال و گازبارانكردنی، پاشان بەهۆی هەندێ‌ بارودۆخی جیهانی و ناوچەیی دوای جەنگی ساردەوە ساڵی (1991) گەیشتە جۆرێك لە ئۆتۆنۆمی و خۆبەڕێوەبەریی. جەنگی ناوخۆیی ساڵانی دوای ئۆتۆنۆمی كورد لە باشوری كوردستان و، ڕووخانی سەدام حوسەین سەرۆكی عێراق و سیستەمی بەعسی عروبە، پاشان كرانەوەی كۆمەڵایەتی  و سیاسی و ئابوریی زیاتر بەڕووی كوردداو، ئەوجا دەرهێنانی نەوت لە كانەكانی كوردوستان و، زۆربونی گەندەڵی و بێدادی و، ئینجا ململانێی جۆراوجۆری تر، وای كردووە ئەنفال وەك جینۆسایدێكی حاشاهەڵنەگر لە یادەوەریی خودی كورد و ڕای گشتی جیهانیشدا كاڵ بوبێتەوە.
لێرەوە، ئەم نووسینە، ئەركی ئەوەی گرتۆتە ئەستۆ كە لە شێوەی پرۆژەیەكی ستاندار دا، دۆسیەی ئەنفال وەك كەیسێكی گرنگ هەڵبژێرێت و، بیكات بە بابەتی توێژینەوە، ئەویش بەو ناونیشانەی (چۆن ئەنفال ببەینە نەتەوە یەكگرتووەكان؟). ئاشكراشە كاری نەتەوەیەكگرتوەكان (United Nation) ئەوە نییە كتێب و توێژینەوەی ئێمەو مانان بخوێنێتەوە، بەڵكو وەكو ڕێكخراوێكی جیهانی و نێودەوڵەتی سكاڵاو پێشنیارەكان وەرئەگرێت.
بۆ ئەم مەبەستە سێ‌ فاكتەر یان شێواز لەكاركردنمان گرتۆتە بەر، تاوەكو پرۆژەكە جێگەی خۆی بگرێت و، لایەنی پەیوەندیدار و دەستەبژێرانی كۆمەڵگەش لێی بنەون و، ئەم خەرمانە بە مەڵۆ و باوەشی پڕ لە زانست و مرۆییانەی خۆیان گەورەتر بكەن:
 یەكەمیان: بایەخ دان بەو سكاڵاو پێشنیارو گلەییانەی كە دەنێررێت بۆ  نێو ڕای گشتی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و نەتەوە یەكگرتووەكان.
دووەمیان: ئەم باسە بە ژمارەیەكی زۆر لەدۆكۆمینت و بەڵگەنامەو وێنەو بڕیاڕی دادگای باڵای تاوانەكانی عێراق  بەشداری ئەكات، كە سەبارەتن بە ناساندنی ئەنفال وەك جینۆساید و لێكۆڵینەوە لەسەریان كە خۆی لەنزیكەی (2000) دوو هەزار لاپەڕە ئەدات لەبەردەستماندایە، ئەمە جگەلە بڕیارەكانی پەرلەمانی عێراق كە لە (9/10/2008) پێناسەی ئەنفالی بە جینۆساید كردووە.
 سێ یەمیان: بەدواداچوون و ڕاوێژكردن لەگەڵ چەند پسپۆڕێك و پەرلەمانی كوردستان و وەزارەتی شەهیدان و ئەنفالكراوانی حكومەتی هەرێمی كوردستان (بۆ ئەوەی پرۆژەكە شەرعیەت وەربگرێت). 
  ئامانج لەم پرۆژەیەكی وا، پێش هەرشتێك دەركردنی (ئەنفال) ە لەچوارچێوەی سۆزو گریانەوە بۆ باسێكی سیاسی و یاسایی و نێو دەوڵەتی، وەبەرهێنانی ئاسایش و ڕەفاهیەتە لە هەناوی شكست و تراژیدیاوە، دواجار هەموو جینۆسایدێك تراژیدیایەكی مرۆییە، مرۆڤیش بۆ ئەوە نەكراوە جینۆساید بكرێت، جا بۆ ئەوەی جارێكی تر ئەمە بەسەر كورددا نەیەتەوە، بەلای كەمی پێویستی بەوەیە لەڕووی نێودەوڵەتییەوە گرەنتی بكرێت. هەروەها ئەكرێت ئەنفال ببێتە پرۆژەیەك بۆ بونیادی ناسنامەی نیشتیمانیی و فاكتەری سەربەخۆیی و سەركەوتن، پرسیاری ئەوەی ئایا كوردستان ئەبێت بە دەوڵەت؟. بەوە دەست پێدەكات،  كوردستان بۆچی ببێت بە دەوڵەت؟. خۆ ئەبێت بیانووی مێژوویی و ناسنامەكەی دیاربێت، ئەنفال بەرئەنجامەو هۆكارەكەشی ڕەتكردنەوەی جیاوازیی نەتەوەیی و ناسنامەی نیشتیمانییە لە لایەن حكومەتی بەعسەوە. لەلایەكی ترەوە  ئەم پرۆژەیە ختوكەی ئەوە ئەدات بەتەواوی  قەرەبوكردنەوەی زیان و كاولكارییەكان بكرێتەوە، بڕیاری قەرەبووكردنەوە (تەعویز) ی ئەنفال لەساڵی (2009) ەوە لە پەرلەمانی عێراق دەرچووە، بەڵام گرفتێكی زۆر هەیە كە ئەوە وەكو پێویست نییەو جێبەجێ‌ نەكراوە، لەڕووی نێودەوڵەتییەوە وەك چۆن نەتەوەیەكگرتوەكان عێراقی دوای ڕووخانی سەدام حوسەینی ناچاركرد، قەرەبووی كوەیت بكاتەوە كە لەشەڕی كەنداوی دووەمدا زیانیان بەركەوتووە، ساڵانە لەبودجەی عێراق بڕێك بۆ كوەیت دائەنرێت، ئاوهاش لەبودجەی ساڵانەی عێراق دا قەرەبووی كوردستان بكەنەوە. 
 ئەم هەوڵە خۆی لە سێ بەش دا ئەبینێتەوە، هەربەشێكیش لە چەند وێستگەیەك پێكهاتووە، بەشی یەكەم، تێگەیشتنە لە ئەنفال  وەك پرۆسەیەك، هۆكار و ماناو دەرئەنجامەكانی. بەشی دووەم، دروستكردنی ئیمەیج (وێنە) یە بۆ خوێنەرو لایەنی پەیوەندیدار، بەشی سێهەمیش هەنگاوەكانی بە نێودەوڵەتی كردنیەتی، وە بەرهێنانە لە تراژیدیای ئەنفال دا، لە سۆزو گریانەوە بەچەند ئالیەتێك ئەیكات بە تێزێكی سیاسیی و یاسایی لە شانۆی جیهانی دا. هیوادارم ئەمە كارێكی بچوك بێت و، هەموان دەوڵەمەندی بكەن.

بۆ خوێندنەوەى تەواوى توێژینەوەکە کلیک لێرە بکە