عێراق پێویستی بە جۆرێکی نوێی هاوبەشی لەگەڵ ئەمریکا هەیە: ڕێگای هاوکاریی بەردەوام

    محەمەد شەیاع سودانی / سەرۆک وەزیرانی عێراق.

   وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: بەهرۆز جەعفەر بۆ "پەیمانگەی میدیتریانە بۆ توێژینەوەی هەرێمایەتی

دوو دەیە لەمەوبەر ئەمریکا هاوکاری گەلی عێراقی کرد لە ڕووخاندنی ڕژێمی دیکتاتۆری سەدام حوسێن و دانانی بناغەکانی سیستەمی دیموکراسی. عێراقییەکان توانییان بۆ یەکەمجار تامی ئازادی بکەن، ئەوە نەهێشتنی ئەو ستەم و خراپ بەکارهێنانی سامانە بوو کە نەک تەنها بۆ وڵاتەکەم بەڵکو بە شێوەیەکی بەرفراوانتر کێشەی بۆ ناوچەکە دروستکردبوو.

لەو کاتەوە پەیوەندییەکانی ئەمریکا و عێراق بە هەوراز و نشێودا تێپەڕیوە، قۆناغەکانی نیزیک بوونەوە و نەمانی پەیوەندیی؛ هەندێکجار هەڵوێستەکان یەکیان گرتۆتەوەو هەندێکجاریش گرژییەکانی نێوام هەردوولا سەریان هەڵداوە. بەڵام بە درێژایی ئەو ماوەیە تێگەیشتنێکی هاوبەش لە نێوان سەرکردەکانی هەردوو وڵاتدا هەبووەو پەیوەندییەکەشمان وەک ئەولەویەتێکی ستراتیژیی دەمێنێتەوە، کە بنەمای بەرژەوەندی هاوبەش و هەوڵە هاوبەشەکانە بۆ تێپەڕاندنی سەختییەکان. ئێمە پێکەوە تیرۆریزممان تێکشکاند، هاوکاری ئەمنییش ڕێگەی پێداین سوپای عێراق و هێزێکی ئەمنیی کارامە سەرپێ-بخەینەوە.

ئەمڕۆ پێویستە هاوبەشی ستراتیژیی خۆمان بپارێزین، ئەوەش بە گەیاندنی بۆ قۆناغێکی نوێ، قۆناغێک کە پشتگیری لە سەروەری و سەربەخۆیی عێراق بکات بەبێ ئەوەی دەستبەرداری هاوکارییە بەرهەمدارەکانی نێوان بەغدا و واشنتۆن بین. لە کۆتایی مانگی یەکی ٢٠٢٤دا لیژنەی باڵای سەربازییمان پێکهێنا، کە پێکهاتبوو لە بەرپرسانی باڵای سەربازی هەردوو وڵاتی ئەمریکا و عێراق، بۆ هەڵسەنگاندنی مەترسی بەردەوامی بەناو دەوڵەتی ئیسلامی (کە بە داعش ناسراوە)، تواناکانی خزمەتگوزارییە ئەمنییەکانی عێراق، وە بارودۆخی کارکردن لە سەرتاسەری وڵاتدا هەڵسەنگێندرا. ئەو هەوڵە بووەتە هۆی ڕێککەوتن لە نێوان هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان بۆ کۆتاییهێنان بە ئامادەیی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی وردە وردە و بەشێوەیەکی ڕێک و پێک لەسەر خشتەی کاتیی کە ڕێککەوتنی لەسەرکراوە. (هاوپەیمانییەکە لە ساڵی ٢٠١٤ بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش پێکهێنراوە و ٨٦ وڵاتی تێدایە، بە سەرۆکایەتی ئەمریکا و بانگهێشتی عێراق دەکات). بۆ بەرەپێشچوونی زیاتریش، لیژنەی باڵای سەربازیی نەخشە ڕێگایەک بۆ پەیوەندییەکانی داهاتوو دادەڕێژێت، لەنێویاندا پرسی ئامادەگیی ڕاوێژکارانی ئەمریکی . ئەو هەنگاوانە بە پێچەوانەی دابەزینی ئاستی پەیوەندییەکانمان لەگەڵ ئەمریکا، ڕێگەمان پێدەدات بچینە قۆناغێکی نوێی پێکەوەکارکردن، لەسەر بنەمای هاریکاریی کە کاروباری ئەمنی و سەربازی تێدەپەڕێنێت.

هاوسەنگییەکی ورد

پەیوەندی ئەمریکا و عێراق کلیلی سەقامگیری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، هەروەها کلیلی خۆشگوزەرانی خەڵکی ناوچەکەیە. لەم ساڵانەی دواییدا ناوبەناو گرژی لە نێوان هەردوو وڵاتەکەماندا دروست بووە لە ئەنجامی ململانێ لەگەڵ گروپە چەکدارەکان کە لە دوو دەیەی ڕابردوودا لە عێراق بوونیان هەبووە. ئەم گرووپانە لەو هەلومەرجە ئاڵۆزە گەشەیان کرد کە عێراق لە کاتی ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆردا ڕووبەڕووی بووەوە. بەڵام هێواش -هێواش لەگەڵ گەڕانەوەی ئاسایش و سەقامگیری، عێراق پێویستی بە چەک لە دەرەوەی دەستەڵاتی دەوڵەت و دامەزراوەکانی نامێنێت. ئێمە بە هاوبەشی کاردەکەین بۆ ئەو ئامانجە.

عێراق ڕێگایەکی دوورودرێژ و تەحەدای لە پێشە. حکومەتەکەم ئاگاداری هەڵوێستی هەستیاری خۆی و ئەو هاوسەنگییە ناسکەیە کە دەبێت لە نێوان ئەمریکا و ئەو گروپانەدا بپارێزرێت کە هەندێکجار دەچنە ململانێی ڕاستەوخۆ لەگەڵ هێزەکانی ئەمریکا. بەڵام دیدگای ئێمە بۆ ئەم دۆخە ڕوونە: ئێمە هێرش بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لە عێراق یان لە وڵاتانی دراوسێ ڕەتدەکەینەوە. هاوکات پێویستمان بە کات هەیە بۆ بەڕێوەبردنی ئاڵۆزییە ناوخۆییەکان و گەیشتن بە لێکتێگەیشتنی سیاسی لەگەڵ لایەنە جیاوازەکان. بڕیاری شەڕ و ئاشتی دەبێت بابەتێکی تایبەت بێت بۆ دەوڵەت و هیچ لایەنێکی تر ناتوانێت داوای ئەو مافە بکات.

عێراق بە هاوکاری دۆستەکانی - بە تایبەت ئەمریکا - توانی بێ بەزەییترین ڕێکخراوی تیرۆریستی لە مێژووی ئەم دواییەدا تێک بشکێنێت. ئێستا تەنیا گرووپە بچووکەکانی داعش ماونەتەوە؛ لەلایەن هێزە ئەمنییەکانمانەوە بەدوایاندا دەگەڕێین، بەسەر بیابان و شاخەکاندا و دەچنە ناو ئەشکەوتەکانەوە، بەڵام چیتر مەترسی لەسەر دەوڵەت دروست ناکەن. ئەم ململانێیە ئەزموونی هێزە ئەمنییەکانی ئێمەی بەشێوەیەکی بەرچاو بەرزکردۆتەوە و لە ڕیزی باشترین سوپاکانی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا دانراون. بەم شێوەیە کاتی ئەوە هاتووە لاپەڕەیەک هەڵبدەینەوە و سەرچاوە و تواناکانمان لە شەڕکردنەوە بەرەو پێشخستنی گەشەپێدان ئاڕاستە بکەینەوە.

سەرکەوتنی کۆتایی بەسەر تیرۆردا بەبێ گەشەپێدانێکی ڕاستەقینە بەدەست ناهێنرێت، لەوانەش ستانداردێکی شایستەی چاودێری تەندروستی، پەروەردە و خزمەتگوزارییە سەرەکییەکانی دیکە. ئەمە ئامانجی ئەو بەرنامەیە کە حکومەتەکەم پەرەی پێداوە و بڕیارە جێبەجێی بکات: پاڵنانی چاکسازی ئابووری و دارایی، بەرزکردنەوەی ئاستی مافەکانی مرۆڤ، بەهێزکردنی تواناکانی ژنان و بەگشتی بەرجەستەکردنی بنەماکانی ئازادی و دیموکراسی. هەروەها زۆر گرنگە کە ئێمە بەرەنگاریی گەندەڵی ببینەوە کە ڕووخسارێکی تری تیرۆرە (چوونکە کاریگەرییەکەی کەمتر وێرانکەر نییە)، دڵنیابین لەوەی پارەی گەلی عێراق بەرەو ئامانجە مانادارەکان بەکاردەبرێ. هەروەها دەبێت ئابووریی خۆمان هەمەچەشن بکەین دوور لە پشتبەستن بە نەوت، ئەگەرچی پێگەی سەرمایەگوزاریی خۆمان هەیە وەک دووەم گەورەترین وڵاتی هەناردەکاری نەوت لە ئۆپێک (جگە لەوەی کە یەدەگی غازی سروشتی بەرچاومان هەیە). بۆ ئەو مەبەستەش پڕۆژەی سنوور بڕ (وەک ناوچەی پیشەسازی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ) و ڕێگای گەشەپێدان کە خزمەت بە بەستنەوەی ناوچەی کەنداو بە تورکیا و ئەوروپا دەکات، بەرەوپێش دەبەین.

لە چوارچێوەی ئەم هەوڵەدا ئێستا دەرفەتێکمان بۆ ڕەخساوە کە پەیوەندی نێوان عێراق و ئەمریکا لە یەک لایەنەوە بگۆڕین بۆ پەیوەندییەکی هەمەلایەنە. کاتی ئەوە هاتووە کە هەموو بڕگەکانی ڕێککەوتنی چوارچێوەی ستراتیژیی کە لە ساڵی ٢٠٠٨ لەلایەن عێراق و ئەمریکاوە واژۆ کراوە، کارا بکرێت. ئەو ڕێککەوتنە زۆر لەوە زیاترە کە تەنها کاروباری ئەمنی و سەربازیی بگرێتەوە، کە زۆربەی کات لە دوو دەیەی ڕابردوودا زاڵبوونە بەسەر شێوازی پەیوەندییەکەدا، ئەو ڕێککەوتنە مەرجەکانی هاوکاری لە بوارەکانی وەک ئابووری و وەبەرهێنان، وزە و کەشوهەوا، کشتوکاڵ و پیشەسازی، تەکنەلۆژیا و پەروەردەی تێدایە .

چ گەلی عێراق و چ ئەمریکا بە لەبەرچاوگرتنی قوربانیدانی بەکۆمەڵیان، شایەنی ئەوەن کە سوودی بەردەوام لەم هاوبەشییە ببینن. سەقامگیری ئێستای عێراق دەبێت هانی کۆمپانیا ئەمریکییەکان بدات بۆ بەشداریکردن لە پڕۆژەی گەشەپێدانی بەرچاو لە بواری وزە، پەیوەندییەکان، نیشتەجێبوون، چاودێری تەندروستی، پەروەردە، گواستنەوە و زۆر شتی تر. پێویستی بە- پەلەمان بە شارەزایی و تەکنەلۆژیای ئەمریکی دەبێت بۆ وزەی پاک و ئابووری سەوز، لە کاتێکدا ئامانجمان پەرەپێدانی بەردەوام وزە نوێبووەکانە. ڕێککەوتنی چوارچێوەی ستراتیژیی بنەمای یاسایی بۆ ئەم چالاکییانە دامەزراند. وە بە وەبەرهێنان لەوانەدا دەتوانین لە عێراق پێگەیەک دابنێین بۆ بەرزکردنەوەی دیموکراسی و بەهێزکردنی دەوڵەت و بەهێزکردنی سەروەری یاسا (ئەو پایانەی کە ڕێگەمان پێدەدەن عێراق بگەڕێنینەوە بۆ شکۆمەندی مێژوویی خۆی).

لە پێشدا عێراق - Iraq First

پرەنسیپی ئاڕاستەکردنی پەیوەندییە دەرەکییەکانمان ئەوەیە کە "لە پێشدا عێراق -Iraq First" دێ، ئەوەش بۆ بونیاتنانی هاوبەشی بەهێز لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوبەش لەگەڵ وڵاتانی دۆست لە ناوچەکەمان و دەرەوەی ناوچەکە. ئەم پرەنسیپە بەو مانایەیە کە ئێمە بە مەرجی یەکسان لە هەموو وڵاتێک نزیک دەبینەوە، بۆ ئەوەی عێراق نەبێتە گۆڕەپانێک بۆ هیچ ئەکتەرێکی دەرەکی بۆ یەکلاییکردنەوەی حیساباتی ئەم و ئەو. پێویستە لەسەر بنەمای سەروەری و ڕێزگرتنی یەکتر مامەڵە لەگەڵ عێراقدا بکرێت، نەک وەک وەکالەتێک بۆ ململانێکانی دیکە.

هەر لەبەر ئەوەشە کە ئێمە هەوڵدەدەین ڕۆڵی سەرەکی عێراق لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بگەڕێنینەوە، بە سوود وەرگرتن لە پێگەی ستراتیژیمان. ئێمە پێشوازی لە دەرفەتی کارکردن لەگەڵ ئەمریکا دەکەین بۆ هێورکردنەوەی قەیرانەکان و کەمکردنەوەی گرژییەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە بەنیازین خۆمان لە ململانێی نێوان دوو هاوبەشمان، ئێران و ئەمریکادا بە دوور بگرین. ئێمە کەمکردنەوەی پەرەسەندنی هەمەلایەنە تا گرژییەکان زیاد نەبن لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە بەرژەوەندی عێراق و ئەمریکا دەزانین. ئەوەش لە سەرووی هەموو شتێکەوە پێویستی بە بەپەلە کۆتایی هێنان بە شەڕ لە کەرتی غەززە و ڕێزگرتن لە مافە ڕەواکانی گەلی فەلەستین هەیە.

کاتێک سەردانی واشنتۆن دەکەم و لە ١٥ی نیسانی ٢٠٢٤ لەگەڵ سەرۆک جۆ بایدن کۆدەبمەوە، ئەوە دەرفەتێک دەبێت بۆ ئەوەی هاوبەشی ئەمریکا وعێراق بخەمە سەر بناغەیەکی نوێ و بەردەوامتر. گفتوگۆکانمان جەخت لەسەر بەردەوامی گرنگی پەیوەندی ئابووریمان، هاوکاری لە بەرەنگاربوونەوەی سپیکردنەوەی پارە و پارەدارکردنی تیرۆریستی دەکەنەوە، هەروەها جەخت لە بەکارهێنانی ئامرازە سیاسی و دیپلۆماسییەکان بۆ هێورکردنەوەی گرژییە ناوچەییەکان دەکەینەوە. بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر بەردەوام دەبێت وەک بابەتێکی سەرەکی بۆ هەردوو حکومەتەکەمان.

ئێمە ڕۆڵی چارەنووسساز و گرنگی ئەمەریکا و ئەندامانی دیکەی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش لە تێکشکاندنی تیرۆردا دەزانین و بەهایان پێدەدەین. ئەم پشتیوانیە یارمەتی عێراقی داوە بۆ گەیشتن بە سەقامگیری و هەنگاوی بەرچاو لە سەر دیموکراسی و سەروەری یاسا و دڵنیابوون لەوەی کە حکومەت کۆنترۆڵی لەسەر بەکارهێنانی هێز هەبێت. لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە پێمان وایە کاتەکەی گونجاوە بۆ ئەوەی پەیوەندییەکەمان فراوانتر بێت، داننان بە تواناکانی پەرەسەندنی هێزەکانمان بۆ بەرگریکردن لە عێراق و دەستەبەرکردنی سەلامەتی هاووڵاتیانی- و بەشداریکردنی جەوهەریی لە بونیاتنانی عێراقێکی ئاوەدان و سەقامگیردا. لە فۆرمە نوێیەکەیدا، هاوبەشییمان دەتوانێت هەم سەرچاوەی قازانجی هاوبەش بۆ هەردوو وڵاتەکەمان و هەم هێزێکی بزوێنەر بێت بۆ گەیشتن بە سەقامگیریی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

     محەممەد شیاع ئەلسودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق پێش ئەوەی دەست بە سەردانەکەی بۆ واشنتۆن بکات، ئەم بابەتەی بۆ فۆڕن ئەفایەرز نووسیوە.