• بەهرۆز جەعفەر
لەماوەی ساڵانی
(2013 بۆ 2020) ئابوری نەوتی هەرێمی كوردستان
ڕووبەڕووی سێ سەكتە بووەتەوە:
یەكەم، دابەزینی
نرخی نەوت.
دووەم، بەهەدەرچونی داهات
لە بۆڕی نەوتی كەركوك- جەیهانی توركی بەهۆی داخستنی كاتی و شەڕی داعش و بارودۆخی سیاسی
لەدوای ریفراندۆمی سەربەخۆیی و (16ی ئۆكتۆبەری
2017) ەوە.
سێهەمیان، گرفتی مەترسیدار
ڕووبەڕووی یەدەگی نەوتی هەرێمی كوردستان لەلایەك و كۆمپانیاكانی كاركردن لەلایەكی تر
بۆتەوە.
بۆ زانینی زانستیانەی ئەوەی
دۆخی ووزەی هەرێمی كوردستان لەكوێی بازاڕی ئابوریی جیهانەوە ڕێ ئەكات، پێویستە دڵنیابین
لە یەدەگی ڕاستەقینەی نەوت و غازی سروشتی هەرێمی كوردستان، بۆ ئەمەش ئەبێت لەڕێگەی
كێڵگە نەوتیەكانی هەرێمەوە لە توانا هایدۆركاربۆنیەكان
ئاگاداربین. هەروەها گرنگە سۆراخی ئەوە بكەین كە نەوت لە كوێوە هەرێمی كوردستانی تووشی
كورتهێنانی گەورە كردووە لە بودجەدا (huge
budget deficits).
یەك: یەدەگ و سەرچاوەی
نەوت و غاز لە هەرێمی كوردستان.
پێش هەموو شتێك تێكەڵ و
پێكەڵیەك هەموو جارێك دروست ئەبێت لە زانینی ڕاستەقینەی ئەو یەدەگەی باس ئەكرێت، هۆكارەكەی
لێك جیا نە كردنەوەی (سەرچاوە- Resource) یە لە (یەدەگ – Reserve)، مەبەست لە "سەرچاوە" كانی نەوت و غاز یان خەڵوز بریتی
یە لە هەموو ئەو ماددە سەرەتایی و كانزایانەی
كە دۆزراونەتەوەو نەدۆزراونەتەوە (سەرچاوەی سەرەتایی زانراو و نەزانراوە لە ژێر زەوی) كە ئەشێت لە ڕووی ئابورییەوە بەكاربخرێت یان نا،
بە پێچەوانەوە "یەدەگ" سەرچاوەی
زانراوی ووزەیە لە هەر كێڵگەیەكدا دوای ئەوەی
بە فلتەری ڕێككارە ئەندازەیی و جیۆلۆجیەكاندا تێپەڕیوە. جا بۆ ئەوەی "سەرچاوە" ببێتە "یەدەگ" چوار
فاكتەری سەرەكی هەمیشە ئەو ڕۆڵە دیاری ئەكات، ئەوانیش لایەنی تەكنیكی، جیۆلۆجی، ئەمنی،
وە هەڵگەڕانەوەی نرخ (تقلب الاسعار- Price
Volatility) ە.
لایەنی تەكنیكی
بۆ نمونە، عێراق ووڵاتێكە لە ڕووی نەوتەوە دەوڵەمەندە، بەڵام هەمیشە لەڕووی تەكنیكیەوە
پشت بە كۆمپانیا ئێرانیەكان یاخود ئەمریكی و بیانییەكان ئەبەستێت، ئەوەش وایكردووە
زۆرجار ملكەچیان بێت. لایەنی جیۆلۆجی بۆ نمونە هەندێكجار نەوتی خاوی قورس (Heavy Crude Oil) چڕییەكەی بەپێی ستانداردی (API) نییە كە ئینستیوتی پیترۆلیۆمی ئەمریكی
بە (20) پلە دای ناوە (نابێت كەمتر بێت) بەڵام ڕەنگە ئەم كێڵگەیە تووشی داخوران یاخود ئاوی تێكەڵ بێت، یان ووشك بێت، بۆ
نمونە: كێڵگەی كێوە چرمەلە –Kewa Chirmila ووشك بوە لە هەرێمی كوردستان، بەپێی ڕووماڵی ساڵانەی نەوت
و غاز لە ئینستیوتی مێدیتریانە بۆ توێژینەوەی هەرێمایەتی- MIRS لەو تەوەرەی پەیوەستە بەكێڵگەكانی هەرێمی
كوردستانەوە، دەرئەكەوێت كە لە ( بلۆكی تازە) ەدا كۆمپانیای Oil Search Ltd نەیانتوانیوە نەوت
بەدەستبهێنن و بڕی (393.3) ملیۆن دۆلار زیانیش بەر كۆمپانیای ناوبراو كەوتوە، لە (كێڵگەی
بەردە ڕەش) بەهەمان شێوە یەدەگەكە زۆر كەمبویەوە.
كێڵگەی نەوتی تەق تەق یەكێكی ترە لەو
كێڵگانەی كە نزیك بۆتەوە لە هەرەسهێنان، لە
(683) ملیۆن بەرمیلی ساڵی (2011) ەدا كە بەرهەمی هێناوە گەیشتۆتە (356) ملیۆن بەرمیل
لەساڵی (2015) ەدا، هەروەها لەسەرەتای
(2020) ەدا ڕۆژانە كەمتر لە (14000) چواردەهەزار بەرمیل نەوتی بەرهەمهێناوە، لەكاتێكدا
پێشوو تر (140000) سەت و چل هەزار بەرمیل بەرهەمی هەبوە لە ڕۆژێكدا.
فاكتەری ئەمنی، گەورەترین
هەرەشەی بەردەم كەرتی غازو نەوتی هەرێمی كوردستان لە (2020) دا لەدەستدانی چەند كێڵگەیەكە
كە ئەكەونە ناو جوگرافیای ناوچە دابڕاوەكانەوە، ئەوەش حكومەتی عێراقی بە زەبری هێز
لە چوارچێوەی باسوخواستی كۆنترۆڵكردنی مەزرە سنورییەكانی هەرێم دا ئەنجامی بدات.
فاكتەری ئەمنی، ڕۆڵی گرنگ
ئەگێرێت لە دیاریكردنی یەدەگی نەوت و غازدا، بۆ نمونە "مینا" كانی جیهان
هەمیشە جێگەی مشتومڕو ناكۆكییە هەرێمایەتی و نێودەوڵەتیەكانن، كۆنترۆڵكردنیان هۆكاری
جەنگەكان بووە، " مینای عەقەبە لە ئوردون وەك تاكە دەروازەی ئاوی"، مینای
"سیفاستوبول لە دورگەی قرم" كە ڕووسیا هەیمەنەی هەیە بەسەریدا، "مینای
حەیفا لە ئیسرائیل"، لە سوریا "تەرتوس"، لە قوبرس تازە دەست بە دۆزینەوەو
دەرهێنانی غاز كراوە لە لیماسول و لارناكا، لە توركیا "جەیهان".. لە هەرێمی
كوردستان دوو كێڵگەی هەرە سەرەكی نەوت و غاز بەردەوام لە ژێر مەترسیدان كە كێڵگەكانی
"كۆرو مۆر-Kor Mor" و "خورمەڵە- Khurmala" یە بەهۆی ئەوەی لەڕووی جوگرافییەوە
ئەكەونە ناوچە تەماسییەكانی نێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی مەركەزیی لەلایەك، ئێران
و توركیاش لەلایەكی تر، ئەمەش وا ئەكات لە ناكاو یەدەگێكی زۆر لەدەست دەربچێت، هەروەها
لایەنێكی تری مەترسی ئەمنی بریتی یە لە ترانزێتی بۆڕییەكان كە بەخاكی توركیادا تێپەڕ
ئەبێت (ئەمە ئەچێتە خانەی جیۆپۆڵەتیكی ووزەوە كە ئاكامەكەی لەدوو ئەگەر تێپەڕ ناكا:
یان هاریكاری هەرێمایەتی یاخود ناكۆكی)، جاری وا هەیە لەناوخۆدا هەندێ جار هێڵەكانی
بۆڕیی تووشی مەترسی جۆراوجۆر ئەبنەوە...
كۆتا فاكتەر (تقلب الاسعار)
كە مەترسی و نادڵنیاییە لەوەی (نرخ) ی كاركردنی كۆمپانیاكانی كار لە بواری ئاماژە پێدراودا
وا دەرنەچێت، مەسەلەن كۆمپانیایەك لە قۆناغی یەكەمدا لە چوارچێوەیەكی بەرفراوان دا
دەست ئەكات بە: گەڕان و پشكنین و پاشان كە ئەگاتە (دەرهێنان) نرخی نەوت دائەبەزێت،
ئیتر كێڵگەكە بەجێ ئەهێڵێت یان هەر ڕێككارێكی تر بە پێی جۆری گرێبەستەكان، كە لێرەدا
گرێبەستەكانی حكومەتی هەرێم بەگشتی گرێبەستە لەسەر شێوازی (بەشداری وەبەرهێنان - Producing Sharing Contract) كە تێیدا بەرپرسیارێتی یاسایی و دارایی
و ژینگەیی ئەكەوێتە سەر حكومەتی خانە خوێ (هەرێمی كوردستان).
دووەم: یەدەگی ڕاستەقینەی
هەرێمی كوردستان
لە بەر ڕۆشنایی پێدراوەكانی
سەرەوەدا، دەرئەكەوێت گومان و مەترسی لەسەر یەدەگی ڕاستەقینەی نەوت و غازی سروشتی هەرێمی
كوردستان هەیە.
سەرەڕای ئەوەش
سێ سەرچاوەی سەرەكی و فەرمی هەیە كە هەریەكەیان داتایەكی جیاواز لەسەر یەدەگی هەرێمی
كوردستان ئەدەن بەدەستەوە، ئەوانیش وەزارەتی سامانە سروشتیەكانی حكومەتی هەرێم و، ئاژانسی
ووزەی جیهانی (IEA) ، وە دەستگای ڕووپێوی جیۆلۆجی ئەمریكی (USGS) ە كە یەدەگی نەوت بە (41) ملیار بەرمیل
و غازیش بە (54) تریلیۆن پێ سێجا مەزەندە ئەكات.
سەرچاوەی دیكەش هەن هەندێكیان لەگەڵ عێراق دا باسی ئەكات، هەندێكیشیان بە
"ناوچەو زنجیرەكانی زاگرۆس" ناوی كوردستان دێنێت، كە زیاتر لە (65%) ی زاگرۆس
ئەكەوێتە دیوی ئێران (كوردستانی ڕۆژهەڵاتەوە).
كاتێك ساڵی (2006) وەزارەتی
سامانە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان (MNR) دامەزرا، لەسەر بنەمای ئەوەی كۆی
یەدەگی نەوت لە ناوچەكانی ژێر دەستەڵاتی هەرێم (45) ملیار بەرمیل نەوتە دەستی بەكارەكانی
كرد، لە ساڵی (2011) ئەم یەدەگە زیادیكردو، وەزارەت بە (70) ملیار بەرمیل مەزەندەیان
كردووە، لە كۆنفڕانسی یەكەمی ووزەی عێراق لە شاری سولەیمانی كە ئینستیوتی مێدیتریانە
ڕێكی خستبو لە (11ی ئۆكتۆبەری 2017) دكتۆر بێوار خەنەسی ڕاوێژكاری پێشوی ئەنجومەنی
ئاسایشی هەرێم بۆ ووزە بە (60) ملیار بەرمیل یەدەگ نەوتی هەرێمی كوردستانی لێكدایەوە،
كە ئەمە ئەكاتە (4.5%) قەبارەی یەدەگی جیهان، كە هەموو جیهان یەدەگەكەی (1138) ملیار
بەرمیلە، ژمارەی دانیشتوانی هەرێم (5ملیۆن و 755 هەزارو 43 كەسە) بەم پێوانەیە هەر
هاونیشتیمانیەك خاوەنی (8800 بۆ 12000) هەزار بەرمیل نەوتە لە هەرێم.
هەروەها لە
تێڕوانینی حكومەتی هەرێمدا كۆی یەدەگی غازی سروشتی بە (200) تریلیۆن پێ سێجا (لە نێوان
3.5 – 6 تریلیۆن مەتر سێجا) دایە، بەدیاریكراوی وەزارەتی سامانە
سروشتیەكان بە (5.7) تریلیۆن مەتر سێجا باسی ئەكات، ئەمە لەكاتێكدا كۆی یەدەگی غازی
هەموو جیهان (186 تریلیۆن م3) یە، كەواتە هەرێمی كوردستان (3%) قەبارەی غازی جیهان
پێك ئەهێنێت، كە لە (57) بلۆكدا هەرێم مامەڵەی جۆراوجۆری لەسەرئەكات، ئێ بەڵام ئەم
بڕە ئەگەر لەسەر ئاستی گەورەترین كێڵگەكان وەریبگرین، كێڵگەی كۆرمۆر (70%) ی بۆ پێداویستی
بەرهەمهێنانی كارەبا لەناوخۆدا بەكار ئەهێنرێت، تێبینی ئەوە بكەین كە وەزارەتی كارەبا
و سامانە سروشتیەكان لە یەك بەروار و ساڵدا دامەزراون، لە هەرێمی كوردستان ڕێژەی بەكاربردنی
كارەبا نا سروشتی زیادیكردووە، خاوەنی گەورەترین پێشانگە بۆ فرۆشتنی مۆلیدات و ووزەی
كارەبایی "ئەردەوان موحسن مموندی" بۆ تۆڕی ڕووداو ئەڵێت: ساڵانە
(500000) پێنج سەت هەزار مۆلیدە دێتە هەرێمی كوردستانەوە. ڕاوێژكاری وەزارەتی كارەبا
لە هەرێم "حەمە ئەمین هەورامی" دەریخستووە هەرێمی كوردستان ڕۆژانە (11000000) یانزە ملیۆن
لیتر سوتەمەنی پێویستە بۆ وێستگەكانی كارەبا كە ئەمە تێچووەكەی زۆرە، ئەشڵێت هەوڵدراوە
كە غازی سروشتی بەكار ببەین و بتوانرێت ڕۆژانە
(2600) مێگاوات كارەبا بە (420) ملیۆن پێ سێجا غاز بەرهەم بهێنین، ئەمەش بۆ هەرێمێك
بە پێی ژمارەی دانیشتوان كەم بێت و، ژمارەی كارخانە گەورەكانی پیشەسازیشی سفر بێت.
بێگومان پێویستی بە پێداچونەوەیە.
سێهەم: مەترسی سكاڵاكان
لەسەر كەرتی ووزەی هەرێمی كوردستان
هەرێمی كوردستان، سێ سكاڵای
گەورەی لەسەرە، یەكەمیان سكاڵای دادگای فیدراڵی عێراقە پەیوەستە بەوەی هەرێم چۆن سەربەخۆیانە
نەوتەكەی ئەفرۆشێت. دووەمیان سكاڵای كۆمپانیای دایناسیتی پیترۆلیۆمە لەسەر خودی
"ئاشتی هەورامی" وەزیری پێشوی سامانە سروشتیەكانی هەرێم، كۆمپانیاكە لە دادگای
شاهانەی لەندەن سكاڵاكەی تۆماركردوەو، داوای (1.5) ملیارونیوێك دۆلار لەحكومەتی هەرێم
ئەكات (بە پێی ڕاپۆرتێكی ئۆیەڵ پرایس)، دەقی ووتەی سكاڵاكار لە دادگا (لە بەردەستی
ئێمەیە-توێژەر) ئەوەیە كە كۆمپانیای ناوبراو دوو هاوبەشی كوردیی هەبوە، لەكاتی بەكارهێنانی
دەستەڵاتی وەزیر (كۆنترۆڵ) داوای پارەی ناشەرعی لێكردون بە ڕێژەی (20% بۆ 30%).
سكاڵای سێهەم، كە ڕاستەوخۆ
هەڕەشەیە لە توانا هایدرۆكاربۆناتەكانی هەرێمی كوردستان، ئەوەیە كە لە دادگای پاریس
كراوە، دادگای نێوبژیوانی نێودەوڵەتی بۆ كاروبارە بازرگانیەكان لە پاریس یاخود (ژووری
بازرگانی پاریس) وەكو ڕێكخراوێكە جیهانی وایە بۆ نێوبژیوانی (التحكیم-Arbitration) لەو ناكۆكییە بزنسییانەی دروست ئەبن. لەم چەمبەرەدا كە هەریەكە لە عێراق و توركیاش تیایدا
ئەندامن، سكاڵاكە لەسەر ئەو بنەمایە كراوە كە توركیا گرێبەست یان دێڵێكی لەگەڵ حكومەتی
عێراقدا هەیە لەچوارچێوەی هێڵی بۆڕی كەركوك- جەیهان بۆ فرۆشتنی نەوتی عێراق لەو ڕێگەیەوە
(ئەم هێڵە ساڵی 1977 بونیادنراوە بە ئای تی پی ITP ناسراوە). بەڵام
توركیا ئەمەی پێشێلكردووە؟. بەوەی سەروەری عێراقی پێشێلكردووەو، بێ گوێدانە بەغداد
مامەڵەیەكی تری هاوشێوەی لەناو هەمان وڵاتدا لەگەڵ هەرێمی كوردستان دا دەستپێكردووەو،
هێڵی بۆڕی كوردستان-توركیا ی كردۆتەوە. بۆیە لەساڵی (2014) وەزارەتی نەوتی عێراق لە
پاریس سكاڵا لەسەر حكومەتی توركیا تۆمارئەكات.
ئەم هەلومەرجە لەكاتێكدا
ڕوویدا، كە توركیا لەدوای جەنگی كەنداوەوە (1990) ەوە پەیوەندییەكی لەگەڵ عێراقدا بچرابو،
لەدوای ڕووخانی سەددام (2003) ەوە پەیوەندییەكانی
لەگەڵ عێراق باش نەبو، سەرەتا نوری مالیكی بو بە سەرۆك وەزیران لەو (8) ساڵە هیچ ئۆفەرێكی
بە توركیا نەدا بەهۆی نزیكی ناوبراو لە ئێرانەوە. دواتریش حەیدەر عەبادی هەمان ئەزمونی
مالیكی لەگەڵ توركیا دووبارەكردەوە. بۆیە بەپێچەوانەی بەغداوە پەیوەندییەكانی حكومەتی هەرێم لە
ساڵی (2007 بۆ 2017) بەهێزترین ئەڵقەی پەیوەندی بوە لەگەڵ توركیا.
لەلایەكی تریشەوە، بەهۆی
سەركەوتنەكانی پێشمەرگەو، لاوازبونی سوپای عێراق لەبەرانبەر داعش، عێراق كۆنترۆڵی ئاسایش
و سەربازیی لەدەستدا. هەرێمی كوردستان مرخی لەوە خۆشكرد كە نەوتی كەركوك بە هێڵی بۆڕی
كوردستاندا بفرۆشێت (واشی كرد). بۆیە لە ساڵی (2014) ەدا بێ گوێدانە حكومەتی عێراق
حكومەتی هەرێم نەوتی هەردوو كێلًگەی تەق تەق و تاوكێ ی ڕوانەكردو دواتریش كێڵگەی شێخان.
عێراقیش هەمان ساڵ سكاڵاكەی تۆماركرد. دواتر كە لەدوای ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی كوردستان
و 16ی ئۆكتۆبەری 2017 ەوە حكومەتی عێراق بە زەبری هێز كۆنترۆڵی كێڵگە نەوتییەكانی كەركوك
و موسڵی كردەوە، حكومەتی هەرێم (40%) ی ئاستی هەناردەكردنی نەوتەكەی كەمی كرد. پاشان
هەرێم ناچاربو بگەرێتەوە بۆ بەغدا بۆ دانوستان. جارێكی تر سكاڵاكە سەریهەڵداوەتەوە،
لەگەڵ ئەوەی كەیسەكەی دادگای پاریس (ICA) لایەنی سەرەكی تیا عێراق و توركیایە، بەڵام لێكەوتەكەی ڕاستەوخۆ لەسەر
هەرێمی كوردستانە. وا چاوەڕوان ئەكرێت عێراق داواكە بباتەوە، بۆیە توركیا لە
(2020) ڕێگرە لەوەی هەرێم و بەغدا بگەنە ڕێككەوتن لەسەر پرسی نەوت. ئەگەر عێراق داواكە
بباتەوە ئەو كاتە توركیا ناچار بە مەرجەكانی عێراق ئەبێت، واتە هێڵی ووزەی كوردستان – جەیهانی توركی نامێنێت. ئەوكات ئەبێت هەرێم بچێتەوە بەغداو بەغدادیش چۆنی بوێ
ئاوا مامەڵە بە فرۆشتن و دەرهێنانی نەوتی كوردستانەوە ئەكات. خۆ ئەگەر توركیاش داواكە
بباتەوە ئەوا هەرێم زیانی گەورە ئەكات و دەیان هێندە دەستوەردانی توركیا لە هەریًم
زیاتر ئەكات.
چوارەم: تیۆریزەكردنی
ووزە لە هەرێمی كوردستان
نەوت و غاز
بابەتێكە، زیاتر ئەچێتە ناو چوارچێوەی زانستێكی نوێوە لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان
پێی ئەوترێ (پەیوەندییە ئابورییە نێودەوڵەتیەكان- International Political Economy) ئەگەر پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكان
ئاماژە بێت بۆ تاتوێ كردنی جۆرو ڕێبازی پەیوەندییەكان لەنێوان "فاعل-ئەكتەر"
ە نێودەوڵەتیەكاندا، ئەوە پەیوەندییە ئابورییە نێودەوڵەتیەكان بریتی یە لە پەیوەندی
نێوان حكومەتی دەوڵەتەكان لەگەڵ بازاڕی جیهانی دا. پرسیارەكە ئەوەیە: ئایا پەیوەندی
دروستكەرانی بڕیار لەهەرێمی كوردستان یاخود سێكتەری نەوت و غازی هەرێمی كوردستان لەگەڵ
بازاڕی جیهانی دا چییە و چۆنە؟.
تا هەنوكە یەكێك لە بەهێزترین
تیۆرییەكان لە پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكاندا (ریالیستەكانن- الواقعیون-Realists)، ئەمانە لایانوایە سروشتی بەشەریەت
بەدو خراپە، بەهێزترین ئەكتەرێك هەبێت كە لە سیستەمی نێودەوڵەتی دا ڕۆڵ بگێرێت
"دەوڵەت" ە، پەیوەندییە ئابورییەكانیش لەنێوان دەوڵەت یان یەكەكاندا لەسەر
بنەمای هاریكاری نییە بەڵكو بریتی یە لە "كێبركێ كردن" لە پێناو بەدەستهێنانی
هێزی زیاتردا، بۆیە ئەبێت پەیوەندییەكی ڕاستەوخۆ لەنێوان هێزی سیاسی و سامانی ئابوری
دا هەبێت، یەكێك لە پێشەنگەكانی ئەم قوتابخانەیە "فریدریچ لیست –Friedrich
List" ە ساڵی (1841) لە ئەڵمانیا كتێبی (The
National System of Political Economy) نووسی، باس لە سیستەمێكی نیشتیمانی
ئەكات لە ئابوریی سیاسی دا، لەبارەی ئەوەی چۆن نەتەوە- نیشتیمانێك ئەتوانێت ئاستی سامان
و هێزی خۆی بەرزبكاتەوە؟.، بانگەشەی ئابورییەكی كۆزمۆپۆلیتی ئەكات (كۆزمۆپۆلەتیك یانی
ئایدۆلۆجیایەكە كە هەموو مرۆڤایەتی بە ڕابردوو، بە ئایندەكەیەوە، بە هەر نەتەوایەتی
و ناسنامەیەكی جیاوازەوە ئینتیمایان بۆ یەك كۆمەڵگەو یەك بازنە هەبێت، بەمانایەكی تر
هەموو ئەخلاقیاتێك لەیەك سەرچاوەوە بێت، بە كورتیەكەی سەرمایەداری بەهای هاوبەشە ئابوری
ئەبێت لەناوخۆدا گرێ نەدرێ بە باج ەوەو قازانجی
ئابوری بۆ هەموو كۆمەڵگەی بەشەرییە). لەسەر ئەمە ئەڵمانیا زیندانی كردو ناچاریان كرد
واز لە ناسنامەكەی بهێنێت.
لێرەدا، هەرێمی كوردستان،
پێگەیەك نییە بۆ پیشەسازی و، هەموو كەرەستە سەرەتاییەكانی لەدەرەوە هاوردەئەكات، هەموو
كرێیەكی وەبەرهێنان خۆی ئەیدات، نەیتوانیوە سێكتەری ووزە و پیشەسازی نەوت و غاز لە
چوارچێوەی سیستەمێكی نیشتیمانی دا بەرجەستەبكات.
سەرئەنجام:
یەدەگی نەوتی هەرێمی كوردستان
لە (45) ملیار بەرمیل نەوت تێپەڕ ناكات و، ئەو بڕەش لەبەردەم مەترسیدایە، ئەكرێت بوترێت
"ئابوری" لەهەرێمی كوردستان نییە، چونكە سیستەمێكی دارایی نییە و، دەستگایەكی
نیشتیمانی سێكتەری نەوت و غازی سروشتی ئاڕاستە ناكات. لەم بابەتەدا ئەوەی گرنگە هەناردەكردنی
ئەو یەدەگەیە، ئەوەش بێ شك ئەمڕۆ یان سبەی لە ڕێگەی ڕۆژهەڵاتی دەریای سپی یەوە ئەبێت
(كە پێویستە كورد چاوی لەم وەرچەرخانە جیۆپۆڵەتیكیە بێت لە بواری ووزەدا). لێرەدا بە پێویستی ئەزانم سەرنجتان ڕابكێشین بۆ
ڕووماڵی ئینستیوتی مێدیتریانە بۆ توێژینەوەی هەرێمایەتی www.mirs.co
كە بە هەر سێ زمانی ئینگلیزی، عەرەبی، كوردی، تەوەقوعاتی ساڵانەی نەوت و غازی
جیهان و كوردستان بڵاوئەكاتەوە، تیایدا نادڵنیایی، ئاڕاستەكان، ئاڵنگارییەكانی كەرتی
ووزەی هەرێم ڕوون كراوەتەوە. بەم نزیكانە بڵاوئەبێتەوە.
• بەهرۆز جەعفەر: سەرۆكی ئینستیوتی مێدیتریانە
بۆ توێژینەوەی هەرێمایەتی-MIRS، خوێندكاری دكتۆرا لەپەیوەندییە ئابورییە نێودەوڵەتیەكان.